Είναι χρήσιμη η ποίηση σήμερα; Ποίηση και πολιτική, ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ

Γνωρίζω από χέρι (από το χέρι που γράφει ποίηση) τι είναι η πραγματικότητα χωρίς την εξαρθρωτική ενέργεια της ποίησης. Προτιμώ όμως να απαντήσω όχι με τα λόγια του Ρενέ Σαρ: «ο ποιητής είναι το μέρος του ανθρώπου που απειθεί στα υπολογισμένα σχέδια», αλλά με τον πολιτικό του συλλογισμό που «έβγαλε» τον Αλέξανδρο (ψευδώνυμο του Σαρ) στη Γαλλική Αντίσταση. Λέω λοιπόν πως η ποίηση χρησιμεύει στον αποπροσανατολισμό. Ο γάλλος φιλόσοφος Α. Μπαντιού το διατυπώνει ως εξής: «Η ποίηση χαράζει στις προσανατολισμένες αναπαραστάσεις της Ιστορίας μιαν αποπροσανατολίζουσα διαγώνιο». Ο Τσέλαν μιλάει για έναν «δρόμο του αδύνατου» που αποκαλεί Μεσημβρινό.

Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν ο αποπροσανατολισμός αυτός είναι κοινωνικά χρήσιμος (έχω πάντα κατά νου τη συγκυρία: την εξέγερση των φοιτητών). Η απάντησή μου είναι, ναι. Η ποίηση είναι χρήσιμη (ο όρος, υπενθυμίζω, μου φαίνεται καταχρηστικός παρότι παραπέμπει στον εμβληματικό στίχο του Χέλντερλιν). Και τούτο διότι η ποίηση νομιμοποιεί το ζητούμενο μιας «καλύτερης πολιτικής»: τη δικαιοσύνη και όχι αναγκαστικά την πολιτική ορθότητα. Εισάγει δηλαδή ό,τι η μεταπολιτική θα μπορούσε να αποκαλέσει «νομιμοποίηση διά της παραλογίας», ήτοι παραδοχή τού ότι στις κοινωνίες μας η πλειοψηφία και η συναίνεση ως κριτήρια επικύρωσης της νομιμότητας εμφανίζονται ως ανεπαρκή. Η ποίηση διαγωνίως διεμβολίζει τα αληθόσημα, προσθέτοντας ένα επιπλέον κύριο όνομα στην καθιερωμένη ονοματοθεσία: έστω, Σαίξπηρ. Υπ' αυτήν την έννοια βρίσκεται εγγύτερα στην αρχική κατάσταση των πραγμάτων. Αφήνει το πράγμα έκθετο, γυμνό. Μας τοποθετεί διαγωνίως ως προς την αντίθεση υποκειμένου - αντικειμένου καθαιρώντας συγχρόνως τον εαυτό της ως «υποκειμενική ποίηση» (Ρεμπώ) αλλά και ανάγοντας τον εαυτό της στο «ασύστατο» του πράγματος («πάνω στα ασύστατα να ακουμπήσουμε» όπως γράφει ο Τσέλαν).

Εάν η ποίηση μας δείχνει τι σημαίνει για την ποίηση «το ποίημα να απαλλαγεί από το ποίημα», εμείς κατ' αναλογίαν πρέπει να δείξουμε τι σημαίνει για την πολιτική η απαλλαγή της από την πολιτική.

Το ΒΗΜΑ, 18/03/2007 , Σελ.: S04